Voor Jung zijn archetypes overigens nog veel meer dan innerlijke beelden van persoonlijkheden die als het ware “wakker worden” zodra we ze in verhalen tegenkomen. Voor hem zijn het persoonlijkheden die in ons allemaal leven. Ze horen bij de menselijke soort, zoals het gebruik van taal, het rechtop lopen, en al die andere “kenmerken” die de mens van andere levende soorten onderscheidt. Al onze emoties, onze verlangens, onze waarden, al ons streven, ons gedrag … het wordt wel deels bepaald door erfelijkheid en cultuur, maar in essentie wordt dit alles ons aangereikt door de archetypes die ons onbewuste bevolken. We herkennen ze dus in anderen, omdat we ze “herkennen” vanuit onszelf.

VOETNOOT

1) De archetypes waar Jung het over had, waren er maar een paar, die ook nog eens heel abstract zijn op het eerste gezicht. Daarom noemen we hier geen voorbeelden die Jung zelf naar voren schoof, maar de voorbeelden van anderen die zich lieten inspireren door Jung en het onderzoek naar de archetypes hebben voortgezet en uitgebreid. De belangrijkste onder hen is wat ons betreft Joseph Campbell. 

Van al deze persoonlijkheden hebben we een vrij gedetailleerd idee. In dat idee ligt opgeslagen hoe ze er uitzien, hoe ze zich gedragen, wat er voor hen belangrijk is en waar ze naar verlangen- of ook wel waar ze naar streven. Als we ze tegenkomen in verhalen, films of toneel herkennen we ze meteen. Zonder dat het uitvoerig hoeft te worden uitgelegd “herkennen” we de verleidster, de schurk, de held, de onschuld vrijwel onmiddellijk? Hoe dat komt? Juist. Omdat we ze meteen koppelen aan het innerlijke beeld dat we van die persoonlijkheden hebben. Dat beeld is wel enigszins door onze persoonlijke ervaringen ingekleurd, maar de belangrijkste contouren zijn niet persoonlijk. Die zijn gemeenschappelijk. Jung noemt dat “collectief”. Dat maakt ook het “werken” met archetypes door schrijvers van verhalen en scenario’s zo aantrekkelijk. Lezers en kijkers delen een gemeenschappelijke “voorkennis” over deze persoonlijkheden. Zo’n collectief beeld van een persoonlijkheid noemen we – sinds Jung – een archetype.

Om deze vraag echt goed te beantwoorden, moeten we een onderscheid maken tussen wat de filosoof Plato bedoelt met een archetype en wat de psychiater Carl Gustav Jung ermee bedoelt.

Eerst maar even Plato.
Laten we het uitleggen met behulp van een voorbeeld. Google voor de grap eens op de afbeeldingen van “stoel”. Het scherm loopt helemaal vol met talloze stoelen, allemaal verschillend. Niet een stoel is hetzelfde en toch is het overduidelijk dat het allemaal stoelen zijn. Elk van ons herkent op al deze plaatjes een stoel zonder dat er ook maar een fractie van een seconde over nagedacht hoeft te worden. Hoe komt dat? Volgens Plato kunnen we dat verklaren met hulp van het begrip “archetype” Plato neemt aan dat we allemaal een innerlijk beeld hebben van een stoel. Zodra we in de buitenwereld een stoel zien, herkennen we die als een stoel omdat we het onmiddellijk koppelen aan ons innerlijke beeld van een “stoel”. Het bijzondere aan dit innerlijke beeld is dat dat bij iedereen kennelijk hetzelfde is. Je hebt immers zelden discussie met een ander of iets een stoel is, of niet. Of dat iets een huis is, of een fiets, een auto, een glas, een boom, een bloem, een fles, een wolk, een mens en ga zo maar door.
Dat innerlijke beeld is dus in feite niet persoonlijk, maar gemeenschappelijk. Plato noemt zo’n gemeenschappelijk innerlijk beeld een archetype.

En dan nu Carl Gustav Jung
Jung heeft het ook over archetypes, maar Jung gebruikt dit begrip voor persoonlijkheden. Net zoals we allemaal hetzelfde innerlijke beeld hebben van een stoel, zo hebben we allemaal ook een innerlijk beeld van een held, van een krijger, van een rebel, een weeskind, een verwende prinses, een tovenaar, een wijsgeer, etcetera. 1)

wat is een ARCHETYPE?

archetypes in onszelf

Archetypes horen bij de menselijke soort, zoals het gebruik van taal, het rechtop lopen, en al die andere “kenmerken” die de mens van andere levende soorten onderscheidt.

archetypes zijn karakters die we allemaal (her)kennen, zoals ...